آشنایی با ساز پرکاشن و خانواده کوبه‌ای‌ها
در هر قطعه موسیقی، چه کلاسیک و چه مدرن، عنصری حیاتی وجود دارد که به آن جان می‌بخشد: ریتم. و در بطن ریتم، ساز پرکاشن و خانواده کوبه‌ای‌ها جای گرفته‌اند. این سازها، که شاید قدیمی‌ترین ابزارهای موسیقی بشر باشند، با ضربه‌های خود، نه تنها پایه و اساس ریتم را می‌سازند، بلکه رنگ‌های صوتی و فضاهای شنیداری بی‌نظیری را نیز خلق می‌کنند. اما پرکاشن چیست؟ و چرا این طیف وسیع از سازها که از طبل‌های بزرگ تا کوچکترین مثلث را در بر می‌گیرند، تا این حد در موسیقی جهان اهمیت دارند؟ در این مقاله از “مجله موسیقی آکورد”، به معرفی ساز پرکاشن می‌پردازیم؛ از تاریخچه کهن آن‌ها و انواع سازهای کوبه ای گرفته تا کاربردهای متنوعشان در سبک‌های مختلف و معرفی برندهای معتبر پرکاشن. هدف ما آشنایی عمیق‌تر شما با این خانواده بزرگ و پرتوان است تا درک کنید چگونه صدای ساز پرکاشن، ریتم قلب موسیقی را تپنده نگه می‌دارد.
فهرست مطالب
برای مشاهده ویدیو از فیلترشکن استفاده کنید.
ساز پرکاشن percussion چیست؟
پرکاشن (Percussion) به گروهی وسیع و متنوع از سازهای موسیقی اطلاق می‌شود که صدا در آن‌ها با ضربه، تکان دادن، خراشیدن، یا مالش به وجود می‌آید. این سازها شامل طیف وسیعی از ابزارها هستند که از طبل‌های بزرگ و کوچک گرفته تا سنج‌ها، زیلوفون‌ها و حتی سازهای کوچک دستی مانند ماراکاس را در بر می‌گیرند. وجه مشترک تمامی این سازها، تولید صدا از طریق ارتعاش یک بدنه (ممبران، فلز، چوب، یا هر ماده دیگری) در نتیجه یک عمل مکانیکی است.
معرفی ساز پرکاشن به عنوان یک خانواده، نیازمند درک این نکته است که آن‌ها ستون فقرات ریتم در تقریباً تمامی سبک‌های موسیقی جهان هستند. آن‌ها نه تنها ضرب و تمپو را حفظ می‌کنند، بلکه با رنگ‌های صوتی متنوع خود، به موسیقی بافت، عمق و هیجان می‌بخشند.
تاریخچه سازهای کوبهای: ریشه‌ها در اعماق تاریخ
تاریخچه سازهای کوبهای به هزاران سال پیش، حتی پیش از ظهور تمدن‌های بزرگ بازمی‌گردد. قدیمی‌ترین ابزارهای موسیقی کشف‌شده، اغلب اشکالی از سازهای کوبهای بوده‌اند، مانند استخوان‌هایی که برای ضربه زدن به هم استفاده می‌شدند، یا پوست حیوانات که روی تنه درختان کشیده می‌شدند تا طبل‌های ابتدایی را بسازند.
در فرهنگ‌های باستانی سراسر جهان – از آفریقا و آسیا تا آمریکای لاتین و بومیان آمریکا – سازهای کوبهای نقش محوری در مراسم مذهبی، جشن‌ها، رقص‌ها، و حتی ارتباطات داشتند. قبایل مختلف از طبل‌ها برای ارسال پیام در مسافت‌های طولانی، ایجاد حس اتحاد در جنگ، یا دعوت به رقص و شادی استفاده می‌کردند. این سازها اغلب از مواد طبیعی موجود در محیط ساخته می‌شدند و هر منطقه، اشکال و صداهای منحصر به فرد خود را داشت.
با گذر زمان و توسعه جوامع، سازهای کوبهای نیز تکامل یافتند. در دوران رنسانس و باروک در اروپا، طبل‌ها و سنج‌ها به تدریج وارد ارکسترهای نظامی و سپس به ارکسترهای سمفونیک شدند. با ورود به قرون نوزدهم و بیستم و ظهور ژانرهای جدید موسیقی، انواع سازهای کوبه ای و انواع پرکاشن به طور چشمگیری افزایش یافت و این سازها جایگاه اصلی خود را به عنوان سازهای ضروری در هر گروه و ارکستری تثبیت کردند. امروزه، آن‌ها نه تنها در ارکسترهای کلاسیک، بلکه در موسیقی راک، پاپ، جز، هیپ‌هاپ، و تمامی سبک‌های محلی و بین‌المللی حضور پررنگی دارند.
وقتی به این ساز برای اولین بار نزدیک می‌شوید، آنچه از شما بیرون می‌آید فقط همان چیزی است که احساس می‌کنید.
انواع سازهای کوبه ای: طبقه‌بندی خانواده پرکاشن
خانواده ساز های پرکاشن به قدری وسیع است که معمولاً آن‌ها را به دو دسته اصلی تقسیم می‌کنند:
سازهای کوبهای با کوک مشخص (Pitched Percussion)
این سازها قادر به تولید نتهای مشخص موسیقایی هستند.
تیمپانی (Timpani):
طبل‌های بزرگی با پوسته‌هایی که می‌توان آن‌ها را کوک کرد. معمولاً به صورت مجموعه‌ای از ۲ تا ۵ طبل استفاده میشوند و نقش هارمونیک و ریتمیک مهمی در ارکستر ایفا می‌کنند. تیمپانی یکی از پرکاربردترین سازهای کوبهای در موسیقی کلاسیک است.
زیلوفون (Xylophone):
شامل ردیفی از میله‌های چوبی است که به ترتیب نتهای موسیقایی چیده شده‌اند. با ضربه زدن به میله‌ها با چکش‌های مخصوص، صدا تولید می‌شود. زیلوفون صدایی خشک و واضح دارد.
ماریمبا (Marimba):
شبیه زیلوفون است اما میله‌های چوبی بزرگ‌تر و رزوناتورهای لوله‌ای در زیر هر میله دارد. صدای ماریمبا گرم‌تر، عمیق‌تر و طنین‌اندازتر از زیلوفون است.
ویبرافون (Vibraphone):
شبیه ماریمبا است اما میله‌های فلزی و لوله‌های رزوناتور با فن‌های الکتریکی چرخان دارد که باعث ایجاد یک افکت ویبراتو میشوند. صدای ویبرافون نرم و پایدار است.
سلستا (Celesta):
شبیه یک پیانوی کوچک است اما به جای سیم، دارای میله‌های فلزی است که با چکش‌های نمدی ضربه می‌خورند. صدای سلستا بسیار ظریف و ملودیک است و اغلب در موسیقی کلاسیک و موسیقی فیلم‌ها استفاده می‌شود.
جلوکن‌اشپیل (Glockenspiel):
شامل میله‌های فلزی کوچک و نازک است که صدایی زنگ‌دار، شفاف و بسیار زیر تولید میکند.
سازهای کوبهای با کوک نامشخص (Unpitched Percussion)
این سازها نت مشخصی تولید نمیکنند، اما نقش حیاتی در ایجاد ریتم، بافت و رنگ صوتی دارند.
طبل بزرگ (Bass Drum):
بزرگترین طبل در یک درام ست یا ارکستر، که صدایی بم و عمیق تولید میکند و برای تأکید بر ضربات قوی و ایجاد حس سنگینی در موسیقی استفاده می‌شود.
طبل زه دار یا اسنر (Snare Drum)
طبل کوچکتری که در زیر پوست پایینی آن سیم‌هایی کشیده شده است. این سیم‌ها با هر ضربه به پوست بالایی، یک صدای “خش خش” یا “اسنر” مشخص ایجاد می‌کنند. طبل زه دار از پرکاربردترین سازها در درام ست است.
سنج (Cymbals):
صفحه‌های فلزی گرد و تخت که با ضربه زدن به آن‌ها با چوب یا به یکدیگر، صدای زنگ‌دار و ماندگار تولید می‌کنند. سنج انواع مختلفی مانند کراش، راید، و اسپلاش دارد.
های‌هت (Hi-Hat):
دو سنج که روی یک پایه قرار گرفته‌اند و با پدال پا یا چوب نواخته میشوند تا صداهای کوتاه و واضح یا باز و طنین‌انداز تولید کنند. نقش کلیدی در حفظ ریتم دارد.
تام تام (Tom-Tom):
طبل‌هایی با اندازه‌های مختلف که اغلب در درام ست استفاده میشوند و صدایی عمیق‌تر و با کوک‌تر از اسنر اما بدون سیم اسنر دارند.
کونگا (Conga) و بونگو (Bongo):
طبل‌های آفریقایی-کوبایی که با دست نواخته میشوند و در موسیقی آمریکای لاتین و جز بسیار محبوب هستند.
کاخن (Cajon):
جعبه‌ای چوبی که نوازنده روی آن می‌نشیند و با دست‌ها به قسمت‌های مختلف آن ضربه می‌زند تا صداهای درام‌مانند تولید کند. کاخن به دلیل قابل حمل بودن و تطبیق‌پذیری‌اش محبوبیت زیادی یافته است.
مثلث (Triangle):
یک میله فلزی خمیده به شکل مثلث که با یک میله فلزی کوچک‌تر به آن ضربه می‌زنند. صدایی زنگ‌دار و شفاف دارد.
ماراکاس (Maracas):
سازهای شیکر (shaker) که با تکان دادن آن‌ها دانه‌های کوچک داخلشان صدا تولید می‌کنند. ماراکاس برای ایجاد ریتم‌های ملایم و بافت‌های صوتی استفاده می‌شود.
گونگ (Gong):
صفحه فلزی بزرگ و گرد که با چکش‌های نمدی سنگین به آن ضربه می‌زنند و صدایی بسیار عمیق، طنین‌انداز و با ماندگاری بالا تولید میکند.
کاوبل (Cowbell):
یک زنگ فلزی کوچک و بدون زبانه که با چوب نواخته می‌شود و صدای خشک و تیزی دارد.
کاستانتس یا قاشقک (Castanets):
دو قطعه چوبی یا پلاستیکی که به هم کوبیده میشوند و صدایی خشک و تیز تولید می‌کنند. اغلب در موسیقی اسپانیایی استفاده میشوند.
دیگر سازهای کوبهای کوچک:
شامل تمبورین (tambourine)، شیکر، گوئیرو (guiro)، و بسیاری سازهای دیگر که هر کدام بافت و رنگ صوتی خاص خود را دارند.
پرکاشن الکتریکی: انقلاب دیجیتال در ریتم
با پیشرفت تکنولوژی، پرکاشن الکتریکی پا به عرصه وجود گذاشت و انقلاب بزرگی در دنیای سازهای کوبهای ایجاد کرد. این سازها به جای استفاده از پوست، فلز یا چوب، از پدهای حساس به ضربه استفاده می‌کنند که سیگنال‌های الکترونیکی را به یک ماژول صدا (sound module) ارسال می‌کنند. ماژول صدا سپس صدای پرکاشن الکتریکی را به صورت دیجیتالی تولید یا سمپل (sample) میکند.
ست پرکاشن الکترونیکی
ست پرکاشن الکترونیکی (Electronic Drum Kit) جایگزینی مدرن برای درام ست‌های آکوستیک است. این ست‌ها معمولاً شامل پدهای طبل، پدهای سنج و پدال‌های های‌هت و بیس درام هستند. مزایای اصلی آن‌ها عبارتند از:
- تمرین بیصدا: قابلیت اتصال هدفون برای تمرین بدون ایجاد مزاحمت.
- تنوع صوتی: دسترسی به هزاران صدای طبل و پرکاشن مختلف از طریق ماژول صدا.
- قابلیت ضبط و اتصال: امکان ضبط مستقیم اجرا به کامپیوتر و اتصال به نرم‌افزارهای آهنگسازی.
- حجم کمتر: اشغال فضای کمتر نسبت به درام ست‌های آکوستیک.
صدای پرکاشن الکتریکی
می‌تواند از شبیه‌سازی دقیق طبل‌ها و سنج‌های آکوستیک گرفته تا صداهای کاملاً مصنوعی و افکت‌های صوتی فضایی را شامل شود. این قابلیت، به تولیدکنندگان موسیقی امکان میدهد تا خلاقیت خود را در طراحی صدا گسترش دهند و در ژانرهای مختلف موسیقی الکترونیک، هیپ‌هاپ و پاپ به کار ببرند.
نحوه تولید صدا در سازهای پرکاشن
نحوه تولید صدا در سازهای پرکاشن بسیار متنوع است، اما همه آن‌ها بر یک اصل مشترک استوارند: ایجاد ارتعاش در یک جسم. این ارتعاش می‌تواند به روش‌های مختلفی ایجاد شود:
- ضربه زدن (Striking): رایج‌ترین روش، مانند ضربه چوب به طبل، چکش به زیلوفون، یا دست به کاخن.
- تکان دادن (Shaking): مانند تکان دادن ماراکاس یا شیکرها که باعث حرکت دانه‌ها یا اشیاء داخلی و برخورد آن‌ها با بدنه ساز می‌شود.
- خراشیدن (Scraping): مانند گوئیرو (guiro) که با کشیدن یک چوب روی سطح شیاردار آن صدا تولید می‌شود.
- مالش (Rubbing): برخی از سازها مانند friction drums با مالش دست یا یک تکه پارچه خیس روی سطح خود صدا تولید می‌کنند.
پس از ایجاد ارتعاش اولیه، بدنه ساز (پوست طبل، میله فلزی یا چوبی، صفحه سنج) این ارتعاش را تقویت کرده و به امواج صوتی تبدیل میکند که به گوش شنونده می‌رسد. جنس، اندازه، شکل و ضخامت هر ساز نقش حیاتی در تعیین صدای ساز پرکاشن و طنین نهایی آن دارد.
کاربرد پرکاشن در موسیقی‌های مختلف
کاربرد پرکاشن در موسیقی‌های مختلف آنقدر گسترده است که نمی‌توان سبک مشخصی را بدون حضور حداقل یک ساز کوبهای تصور کرد.
موسیقی کلاسیک و ارکسترال
در ارکسترهای سمفونیک، سازهای کوبهای نقش مهمی در ایجاد رنگ، بافت و تأکید بر بخش‌های خاص موسیقی دارند. از تیمپانی برای ایجاد درام و هیجان گرفته تا مثلث برای افزودن جلوه‌های ظریف، گروه کوبهای ستون فقرات ریتم و دینامیک ارکستر است.
موسیقی جز و بلوز
در موسیقی جز، درام ست (که مجموعه‌ای از سازهای کوبهای است) نقش محوری دارد. های‌هت، اسنر، بیس درام و سنج‌ها، پایه ریتمیک را فراهم می‌کنند و به نوازنده (درامر) امکان بداهه‌نوازی و ایجاد پیچیدگی‌های ریتمیک را می‌دهند. سازهایی مانند کاون و بونگو نیز در جز لاتین بسیار محبوب هستند.
موسیقی راک و پاپ
همانند جز، درام ست هسته اصلی هر گروه راک و پاپ است. طبل زه دار یا اسنر درام، طبل بزرگ و سنج عنصرهای اصلی برای ایجاد ضرباهنگ‌های قدرتمند و پرانرژی هستند. پرکاشن الکتریکی نیز در این سبک‌ها به دلیل تنوع صوتی و قابلیت‌های تولید، بسیار محبوب شده است.
موسیقی محلی و فولکلور (از جمله پرکاشن بندری)
در بسیاری از فرهنگ‌های جهان، سازهای کوبهای بومی نقش اصلی را ایفا می‌کنند. در ایران، پرکاشن بندری (شامل سازهایی مانند دمام، کسر، پیپه، و جهله) نقش حیاتی در موسیقی شاد و پرشور مناطق جنوبی دارد. این سازها نه تنها ریتم، بلکه هویت فرهنگی این سبک‌ها را نیز منعکس می‌کنند. دف، تمبک، دایره نیز از دیگر سازهای کوبهای ایرانی هستند که در موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی نقش مهمی دارند.
موسیقی فیلم و بازی
ساز پرکاشن در موسیقی فیلم و بازی‌های ویدئویی برای ایجاد هیجان، تنش، حرکت و فضاسازی استفاده می‌شود. از صداهای کوبنده و عظیم برای صحنه‌های اکشن تا صداهای ظریف و مرموز برای ایجاد تعلیق، تنوع صدای ساز پرکاشن ابزار قدرتمندی در دست آهنگسازان است.
یک طبل فقط یک طبل نیست. فرهنگ است، بیان است، زندگی است.
برندهای معتبر ساز پرکاشن
صنعت سازهای کوبهای شامل برندهای بزرگی است که در طول سالیان دراز، به دلیل کیفیت و نوآوری خود شهرت یافته‌اند:
- پرکاشن رولند (Roland): یکی از پیشگامان در زمینه پرکاشن الکتریکی و درام ست‌های دیجیتال. محصولات رولند به دلیل کیفیت صدا، دوام و نوآوری‌های تکنولوژیکی‌شان شناخته شده‌اند. پدهای SPD و V-Drums این شرکت بسیار محبوب هستند.
- پرکاشن یاماها (Yamaha): یکی دیگر از غول‌های صنعت موسیقی که طیف وسیعی از سازهای پرکاشن آکوستیک و الکترونیک را تولید میکند. درام ست‌های یاماها و همچنین ماژول‌های پرکاشن الکترونیکی آن شهرت جهانی دارند.
- پرکاشن ال‌پی (LP – Latin Percussion): این برند به طور خاص در تولید سازهای پرکاشن لاتین مانند کاون، بونگو، تیمبال، ماراکاس و دیگر سازهای دستی تخصص دارد. محصولات LP به دلیل کیفیت ساخت بالا و صدای اصیلشان مورد تحسین قرار می‌گیرند.
- پرکاشن تایکون (Tycoon Percussion): برندی که تمرکز زیادی بر روی سازهای پرکاشن دستی (مانند کاخن، کاون، بونگو) دارد و محصولات با کیفیت و زیبایی را ارائه میدهد.
- مِینل (Meinl): یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سنج و انواع سازهای پرکاشن دستی. محصولات Meinl به دلیل تنوع، کیفیت صدا و نوآوری‌هایشان شناخته شده‌اند.
نوازنده پرکاشن (پرکاشنیست): ریتم‌سازان چیره‌دست
نوازنده پرکاشن که به آن پرکاشنیست نیز گفته می‌شود، فردی است که در نواختن سازهای کوبهای تخصص دارد. نقش پرکاشنیست تنها محدود به حفظ ضرب و تمپو نیست؛ بلکه شامل افزودن رنگ، بافت، پویایی و حتی ملودی (در سازهای کوبهای کوک‌دار) به موسیقی است. یک پرکاشنیست ماهر باید توانایی نواختن همزمان چندین ساز را داشته باشد و با تنوع بی‌نظیر صداهای کوبهای آشنا باشد.
در بسیاری از فرهنگ‌ها، پرکاشنیست‌ها نه تنها نوازندگان، بلکه رهبران ریتمیک هستند که حس و حال کلی قطعه را شکل می‌دهند. برای مثال، پرکاشن بندری در جنوب ایران، اغلب توسط نوازندگان چیره‌دستی رهبری می‌شود که با ریتم‌های پیچیده و شورانگیز خود، فضای جشن و پایکوبی را خلق می‌کنند.
تایم لاین تحولات ساز پرکاشن
تا ۳۰۰۰ ق.م
استفاده از ابزارهای کوبهای ابتدایی (استخوان، چوب، سنگ)
در مراسم و ارتباطات.
۳۰۰۰ ق.م به بعد
ظهور طبل‌های پوستی در آفریقا، خاورمیانه و آسیا؛
استفاده از گونگ در چین.
و رنسانس
طبل و شیپورهای اولیه وارد ارکسترهای نظامی و درباری شدند.
ورود تیمپانی، طبل بزرگ و سنج به ارکسترهای سمفونیک کلاسیک.
ظهور جز و نقش محوری درام ست؛ گسترش استفاده از سازهای پرکاشن لاتین مانند کاون و بونگو.
اختراع و گسترش زیلوفون، ماریمبا و ویبرافون در ارکسترها و موسیقی انفرادی.
ظهور پرکاشن الکتریکی و درام ماشین‌ها (مانند Roland TR-808) که موسیقی پاپ و هیپ هاپ را متحول کرد.
به بعد
پیشرفت در سمپل صدا و فناوری پدهای الکترونیکی؛ ظهور کاخن به عنوان یک ساز محبوب.
توسعه ست پرکاشن دیجیتال پیشرفته؛ افزایش محبوبیت پرکاشن در تمامی سبک‌های موسیقی جهانی.
پرسش‌های متداول درباره ساز پرکاشن
سازهای کوبهای با کوک مشخص میتوانند نتهای موسیقایی خاصی را تولید کنند و قابلیت نواختن ملودی و هارمونی دارند (مثل زیلوفون یا تیمپانی). در مقابل، سازهای کوبهای با کوک نامشخص نت خاصی تولید نمیکنند و عمدتاً برای ایجاد ریتم، بافت و رنگ صوتی استفاده میشوند (مثل طبل زه دار یا سنج).
ساز پرکاشن یک خانواده بسیار بزرگ و متنوع است که شامل هر سازی می‌شود که صدا در آن از طریق ضربه، لرزاندن، خراشیدن یا مالش تولید شود. از طبل بزرگ، طبل زه دار، سنج، مثلث و ماراکاس گرفته تا تیمپانی، زیلوفون، کاخن و پرکاشن الکتریکی.
پرکاشن الکتریکی مزایایی مانند قابلیت تمرین بیصدا با هدفون، دسترسی به هزاران صدای مختلف، قابلیت ضبط مستقیم به کامپیوتر، و اشغال فضای کمتر را ارائه میدهد. این مزایا آن را برای محیطهای آپارتمانی و استودیوهای خانگی ایدهآل میکند.
نتیجه‌گیری
ساز پرکاشن و خانواده کوبه‌ای‌ها بیش از آنکه صرفاً ابزارهای ریتمیک باشند، قلب تپنده و روح هر قطعه موسیقی هستند. از ریشه‌های باستانی و سنتی در فرهنگ‌های جهان گرفته تا پیشرفت‌های مدرن در پرکاشن الکتریکی، این سازها همواره نقشی حیاتی در تکامل و تنوع موسیقی ایفا کرده‌اند. از تیمپانی باشکوه ارکستر تا کاخن پرانرژی، هر کدام از انواع پرکاشن به طرزی منحصربه‌فرد، به ما امکان می‌دهند تا ضربان زندگی را در موسیقی احساس کنیم. امیدواریم این مقاله در “مجله موسیقی آکورد” به شما در معرفی ساز پرکاشن و درک عمیق‌تر از جایگاه بی‌بدیل این خانواده بزرگ و پرسروصدا در دنیای موسیقی کمک کرده باشد.
بدون دیدگاه