ساکسوفون؛ همهچیز درباره این ساز پرطرفدار
اگر تابهحال از شنیدن صدای گرم و دلنشین یک ساز بادی در موسیقی، مثلاً در آهنگ معروف سریال «آن شرلی»، (قطعه Careless Whisper از جرج مایکل) لذت بردهاید، احتمالاً با ساکسوفون آشنا هستید. این ساز جذاب که به دلیل قابلیتهای صوتی گستردهاش در سبکهای مختلف موسیقی، از جز و بلوز گرفته تا پاپ و راک، حضوری پررنگ دارد، همیشه شنوندگان را به وجد آورده است. اما ساکسیفون چیست؟ و چه ویژگیهایی دارد؟ در این مقاله جامع، به دنیای این ساز سفر میکنیم؛ از تاریخچه و نحوه اختراع آن گرفته تا انواع مختلف، اجزای تشکیلدهنده، نوازندگان سرشناس و بهترین برندهای تولیدکننده آن. با ما همراه باشید تا اطلاعات کاملی درباره ساکسوفون به دست آورید.
فهرست مطالب
 
													ساکسوفون چیست؟ تعریف و جایگاه در موسیقی
ساکسوفون، که گاهی ساکسیفون نیز نوشته میشود، یک ساز بادی چوبی است که از جنس برنج ساخته میشود. این ساز با وجود بدنه فلزیاش، به دلیل استفاده از قمیش (Reed) در دهانی خود، در دسته سازهای بادی چوبی قرار میگیرد (برخلاف سازهای بادی برنجی مانند ترومپت که صدا را با ارتعاش لبهای نوازنده تولید میکنند). صدای ساکسوفون بسیار انعطافپذیر است؛ میتواند گرم و ملایم باشد، یا تیز و برنده. همین ویژگی آن را به سازی همهکاره تبدیل کرده که در ژانرهای گوناگون موسیقی، از ارکسترهای کلاسیک و نظامی گرفته تا جز، بلوز، راک، پاپ و فانک، نقشی کلیدی ایفا میکند. به نوازنده ساکسوفون، ساکسیفونیست میگویند.
صدای ساکسوفون، پلی است میان دل و ذهن؛ گاهی شورانگیز، گاهی آرامبخش.
برای مشاهده ویدیو از فیلترشکن استفاده کنید.
تاریخچه ساکسوفون: از اختراع تا محبوبیت جهانی
ساکسیفون مال کدام کشور است؟
ساکسوفون در دهه 1840 توسط آدولف ساکس (Adolphe Sax)، سازنده ساز بلژیکی، در بروکسل اختراع شد. ساکس به دنبال ساخت سازی بود که بتواند ترکیبی از قدرت سازهای بادی برنجی و چابکی سازهای بادی چوبی را داشته باشد. او همچنین میخواست سازی را ابداع کند که بتواند پلی بین ارکستر و گروههای نظامی ایجاد کند. اولین پتنت (ثبت اختراع) او برای ساکسوفون در سال 1846 ثبت شد.
در ابتدا، ساکسوفون بیشتر در ارتشها و ارکسترهای نظامی مورد استفاده قرار میگرفت. اما به تدریج، با کشف پتانسیلهای صوتی بینظیر آن، راه خود را به موسیقی کلاسیک، جز و سپس سایر سبکها باز کرد. ظهور جز در اوایل قرن بیستم، نقطه عطفی برای ساکسوفون بود و این ساز را به یکی از نمادهای این سبک تبدیل کرد.
تایملاین تحولات ساکسوفون
آدولف ساکس، ساکسوفون را در بلژیک اختراع و آن را ثبت اختراع میکند. هدف او پر کردن شکاف صوتی در ارکسترهای نظامی و سمفونیک بود.
قرن 19
ساکسوفون به تدریج وارد ارکسترهای نظامی اروپا و آمریکا میشود. اولین آثار کلاسیک برای ساکسوفون نوشته میشوند.
و 1920
با ظهور جز در آمریکا، ساکسوفون به سرعت جایگاه خود را به عنوان یک ساز اصلی در این سبک پیدا میکند. صدای رسا و انعطافپذیر آن برای بداههنوازیهای جز ایدهآل است.
و 1940
عصر بیگبندها و سوئینگ، محبوبیت ساکسوفون را به اوج میرساند. نوازندگان بزرگی مانند لستر یانگ و کلمن هاوکینز به اسطورههای این ساز تبدیل میشوند.
و 1960
ظهور سبکهای بیباپ، کول جز و هارد باپ، تکنیکهای نوازندگی ساکسوفون را متحول میکند. چارلی پارکر و جان کولترین نمادهای این دوران هستند.
و 1980
ساکسوفون وارد سبکهای فانک، فیوژن، R&B و پاپ میشود. نوازندگان جدید، صداهای متنوعتری را از ساز استخراج میکنند.
تا امروز
ادامه نوآوریها در ساخت ساز و ظهور ساکسیفون الکترونیک (مانند Roland Aerophone). ساکسوفون همچنان در تمامی سبکها، از سنتی تا مدرن، حضور پررنگی دارد.
 
													اجزای ساکسوفون: شناخت ساختار ساز
یک ساکسوفون از چندین بخش اصلی تشکیل شده است که هر کدام برای تولید و شکلدهی صدا ضروری هستند:
بدنه (Body)
بدنه، بخش اصلی و بلندترین قسمت ساکسوفون است که معمولاً از برنج ساخته میشود و به شکل مخروطی است. روی بدنه، سوراخهایی وجود دارد که توسط کلیدها باز و بسته میشوند.
دسته (Neck)
دسته (یا Crook)، یک لوله خمیده است که دهانی (Mouthpiece) به آن متصل میشود و سپس به بدنه اصلی ساکسوفون وصل میگردد. نقش آن در انتقال ارتعاشات هوا به بدنه ساز حیاتی است.
دهانی (Mouthpiece) و قمیش (Reed)
دهانی، قطعهای است که نوازنده لبهای خود را روی آن قرار میدهد و هوا را به داخل ساز میدمد. قمیش (Reed)، یک قطعه نازک از نی یا مواد مصنوعی است که به دهانی متصل میشود. وقتی هوا از میان دهانی و قمیش عبور میکند، قمیش شروع به ارتعاش میکند و این ارتعاشات، هوای داخل ساز را به نوسان درمیآورند و صدا تولید میشود.
 
													کلیدها (Keys) و پدها (Pads)
روی بدنه ساکسوفون، مجموعهای از کلیدها وجود دارد که نوازنده با انگشتان خود آنها را فشار میدهد. هر کلید به یک پد (Pad) متصل است که سوراخهای روی بدنه را باز یا بسته میکند. با باز و بسته شدن سوراخها، طول ستون هوای مرتعش در داخل ساز تغییر میکند و نتهای مختلف تولید میشوند.
بند نگهدارنده (Neck Strap)
بند نگهدارنده دور گردن نوازنده قرار میگیرد و وزن ساکسوفون را تحمل میکند. این بند باعث میشود نوازنده راحتتر ساز را در دست بگیرد و تمرکز بیشتری روی نوازندگی داشته باشد.
ساکسوفون چگونه کار میکند؟
عملکرد ساکسوفون به این صورت است که نوازنده هوا را از طریق دهانی و قمیش به داخل ساز میدمد. جریان هوا باعث ارتعاش قمیش میشود و این ارتعاشات، هوای داخل لوله ساز را به نوسان درمیآورند و صدایی اولیه تولید میشود. با باز و بسته کردن کلیدها، نوازنده طول ستون هوای مرتعش در داخل ساز را تغییر میدهد. هرچه ستون هوا بلندتر باشد، نت بمتر و هرچه کوتاهتر باشد، نت زیرتر خواهد بود. رزونانس بدنه برنجی نیز به تقویت و شکلدهی نهایی صدای ساکسوفون کمک میکند.
 
													انواع ساکسوفون: از سوپرانو تا باس
انواع ساکسوفون از نظر اندازه و گستره صوتی بسیار متنوع هستند. متداولترین و پرکاربردترین انواع عبارتند از:
ساکسوفون سوپرانو (Soprano Saxophone)
ساکسوفون سوپرانو کوچکترین نوع رایج ساکسوفون است و معمولاً مستقیم و بدون خمیدگی است (اگرچه مدلهای خمیده نیز وجود دارند). صدای آن زیرتر و روشنتر است و در جز و موسیقی کلاسیک مورد استفاده قرار میگیرد.
 
													ساکسوفون آلتو (Alto Saxophone)
ساکسوفون آلتو یکی از محبوبترین انواع ساکسوفون است و معمولاً اولین سازی است که هنرجویان شروع به یادگیری آن میکنند. اندازه متوسط و گستره صوتی وسیع آن، باعث شده در جز، کلاسیک، پاپ و فانک بسیار پرکاربرد باشد. صدای آن گرم و رسا است.
 
													ساکسوفون تنور (Tenor Saxophone)
ساکسوفون تنور کمی بزرگتر از آلتو است و صدایی بمتر و با عمق بیشتری دارد. این ساز به خصوص در جز و بلوز به دلیل صدای گرم و “پرمهره” خود مشهور است. بسیاری از سولوهای معروف جز با ساکسوفون تنور نواخته شدهاند.
 
													ساکسوفون باریتون (Baritone Saxophone)
ساکسوفون باریتون، بزرگترین نوع متداول ساکسوفون است و به دلیل اندازه بزرگ و خمیدگی خاصش به راحتی قابل تشخیص است. صدای آن بسیار بم و قدرتمند است و در ارکسترهای بزرگ، گروههای بیگبند و حتی برخی قطعات راک و فانک برای ایجاد عمق استفاده میشود.
 
													ساکسوفون باس (Bass Saxophone)
ساکسوفون باس از ساکسوفون باریتون نیز بزرگتر و بمتر است و کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. بیشتر در ارکسترهای خاص یا برای جلوههای صوتی ویژه به کار میرود.
 
													سایر انواع کمتر رایج
انواع دیگری نیز مانند ساکسوفون سوپرانینو (Sopranino)، ساکسوفون کنترباس (Contrabass) و ساکسوفون سوب کنترباس (Subcontrabass) وجود دارند که بسیار نادرتر و تخصصیتر هستند.
انواع ساکسیفون از نظر جنس بدنه
با وجود اینکه اکثریت قریب به اتفاق ساکسوفونها از برنج ساخته میشوند، اما از نظر پوشش سطح یا طراحیهای خاص، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
 
													ساکسیفون برنجی
بدنه اصلی ساکسیفونها از آلیاژ برنج (مس و روی) ساخته میشود. این آلیاژ به دلیل خواص آکوستیک مناسب، دوام و قابلیت شکلپذیری، بهترین انتخاب برای ساخت ساکسوفون است. سطح ساز معمولاً با لاکی (Lacquer) از جنس طلا، نقره، نیکل یا رنگهای دیگر پوشانده میشود که علاوه بر زیبایی، از برنج در برابر اکسیداسیون محافظت میکند و میتواند کمی بر تن صدا نیز تاثیر بگذارد.
ساکسیفون الکترونیک
ساکسیفون الکترونیک (مانند سری Aerophone از Roland)، سازی مدرن است که حس نوازندگی ساکسوفون را شبیهسازی میکند اما صدا را به صورت دیجیتال تولید میکند. این سازها دارای سنسورهایی هستند که حرکت انگشتان و دمیدن هوا را تشخیص میدهند و میتوانند صدایی از ساکسوفون آکوستیک تا سازهای بادی دیگر، سینتسایزرها و حتی درامز را تولید کنند.
ساکسیفون چوبی و شیشهای (نادر)
اگرچه بسیار نادر هستند، اما در گذشته تلاشهایی برای ساخت ساکسیفون چوبی یا ساکسیفون شیشهای صورت گرفته است. این سازها بیشتر جنبه آزمایشگاهی یا هنری داشتهاند و به دلیل مشکلات ساخت، دوام و کیفیت صوتی، هیچگاه به تولید انبوه نرسیدهاند.
بهترین برندهای ساکسیفون
این برندها به دلیل کیفیت ساخت، تن صدای عالی و دوام بالا شهرت دارند:
ساکسیفون یاماها (Yamaha Saxophones)
ساکسیفون یاماها یکی از پرفروشترین و قابل اعتمادترین برندها در جهان است. یاماها برای تمامی سطوح، از هنرجویان مبتدی تا نوازندگان حرفهای، مدلهای متنوعی ارائه میدهد. ساکسیفونهای یاماها به دلیل کیفیت ساخت بالا، کوک دقیق و صدای متعادل خود شناخته شدهاند.
ساکسیفون رولند (Roland Aerophone - ساکسوفون الکترونیک)
همانطور که قبلاً اشاره شد، ساکسیفون رولند بیشتر به خاطر سری Aerophone (که در دسته ساکسیفون الکترونیک قرار میگیرد) معروف است. این سازها گزینه عالی برای تمرین بیصدا، اجرا با صداهای متنوع و نوازندگان علاقهمند به تکنولوژی هستند.
ساکسیفون ژوپیتر (Jupiter Saxophones)
ساکسیفون ژوپیتر (Jupiter) یک برند تایوانی است که سازهایی با کیفیت خوب و قیمت مناسب تولید میکند. این برند به خصوص برای هنرجویان و نوازندگان سطح متوسط گزینه جذابی محسوب میشود.
 
													ساکسیفوننوازان معروف جهان: از اسطورههای جز تا پاپ
دنیای ساکسوفون مملو از نوازندگان با استعداد است که با سبکهای نوازندگی خاص خود، این ساز را به شهرت رساندهاند.
- Charlie Parker: یکی از پدران سبک بیباپ در جز و از تاثیرگذارترین نوازندگان ساکسوفون آلتو در تمام دوران.
- John Coltrane: اسطورهای در جز، به خاطر نوآوریهای هارمونیک و تکنیکهای بداههنوازی در ساکسوفون تنور و سوپرانو.
- Stan Getz: معروف به “The Sound” به خاطر تن صدای گرم و ملایمش در ساکسوفون تنور در سبک کول جز.
- Kenny G: یکی از پرفروشترین نوازندگان ساکسوفون سوپرانو در سبک اسموث جز (Smooth Jazz).
- Fausto Papetti: فاستو پاپتی، یک نوازنده ساکسوفون ایتالیایی بود که در دهههای 1960 و 1970 به خاطر آلبومهای سازهای بیکلام و ملودیهای آرامشبخش و عاشقانه با ساکسوفون خود بسیار محبوب شد.
نوازندگان سرشناس ایرانی ساز ساکسوفون
در ایران نیز نوازندگان با استعدادی در زمینه ساز ساکسیفون فعالیت کرده و میکنند. اگرچه شاید به اندازه سایر سازهای ایرانی، ساکسوفون در موسیقی ما جا نیفتاده باشد، اما در ارکسترهای پاپ، جز و فیوژن، جایگاه خود را پیدا کرده است.
- فواد حجازی: آهنگساز و تنظیمکننده برجسته ایرانی، در کنار فعالیتهای آهنگسازی خود، گاهی نیز به عنوان نوازنده ساکسوفون در آثارش حضور داشته است. او بیشتر به خاطر تنظیمهای ارکسترال و استفاده از سازهای بادی در موسیقی پاپ ایرانی شناخته میشود.
 
													 
													- حسن شماعیزاده: خواننده و آهنگساز پرکار ایرانی، علاوه بر تسلط بر گیتار، در برخی از اجراها و آثار خود از ساکسوفون نیز استفاده کرده است. حضور او با ساکسوفون در خاطرات بسیاری از علاقهمندان به موسیقی پاپ ایرانی ثبت شده است.
سوالات متداول درباره ساکسوفون
هر دو ساز بادی چوبی و دارای قمیش هستند. اما ساکسوفون معمولاً از برنج ساخته میشود و صدایی بازتر و پررنگتر دارد، در حالی که کلارینت از چوب ساخته شده و صدایی متمرکزتر و تیزتر تولید میکند. دهانی و قمیش آنها نیز متفاوت است.
یادگیری ساکسوفون، مانند هر ساز دیگری، نیاز به تمرین و پشتکار دارد. اما به طور کلی، شروع آن برای مبتدیان نسبتاً آسانتر از برخی سازهای بادی دیگر است. کنترل نفس، فرم لبها (embouchure) و هماهنگی انگشتان، مهارتهای اصلی هستند که باید روی آنها کار شود.
ساکسوفون در طیف وسیعی از سبکها استفاده میشود. بیشترین کاربرد آن در جز (swing, bebop, fusion)، بلوز، فانک، R&B، پاپ، راک، و همچنین در ارکسترهای نظامی و کنسرت بندها است. در موسیقی کلاسیک نیز آثاری برای آن نوشته شده است.
بله، مدلهای کوچکتر ساکسوفون مانند ساکسوفون سوپرانو یا آلتو میتوانند برای کودکان و نوجوانان مناسب باشند، اما معمولاً توصیه میشود که کودک به اندازه کافی رشد فیزیکی داشته باشد تا بتواند ساز را به راحتی در دست بگیرد و هوا را به درستی بدمد.
نتیجهگیری
ساکسوفون، با تاریخچهای غنی و صدایی دلنشین، جایگاه ویژهای در دنیای موسیقی به دست آورده است. از اختراع ساکسوفون توسط آدولف ساکس گرفته تا انواع ساکسیفون (مانند آلتو، تنور، باریتون و سوپرانو) و اجزای پیچیده آن، همه اینها نشاندهنده عمق و جذابیت این ساز است. قابلیت انعطافپذیری ساکسوفون از نظر جنس بدنه (برنجی یا الکترونیک) و همچنین حضور آن در سبکهای موسیقی متنوع، از جز تا پاپ، این ساز را به یکی از محبوبترین گزینهها برای هنرجویان و نوازندگان تبدیل کرده است. امیدواریم این مقاله در “مجله موسیقی آکورد” به شما در معرفی ساکسوفون و درک عمیقتر این ساز پرطرفدار کمک کرده باشد.


 
						 
						
بدون دیدگاه